زمان تقریبی مطالعه: 9 دقیقه
 

التاریخ‌الباهر فی الدولة‌الاتابکیة




التاریخ الباهر فی الدولة الاتابکیه، کتابی در تاریخ محلی به عربی ، در باره خاندان عمادالدین زنگی، تألیف عزالدین ابوالحسن علی مشهور به ابن اثیر .


۱ - موضوع


این کتاب به فرمان مَلک قاهر عزالدین مسعود دوم، حاکم موصل (حک: ۶۰۷ـ ۶۱۵)، نوشته شده و در باره حوادث موصل و دولت زنگیان از ۴۷۷ تا ۶۰۷ است.
[۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱ پانویس ۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طُلَیْمات، ص ۱۶ـ ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳] عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.


۲ - عنوان اتابکیه


ابن اثیر زنگیان را به مناسبت لقب مؤسس این سلسله (اتابک) اتابکیه خوانده است.

۳ - مآخذ


مهمترین منبع او در نقل وقایع، گفته‌های پدرش بوده
[۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
و خود وی نیز شاهد یک چهارم از ۱۳۰ سال وقایع کتاب بوده است.
همچنین از کتاب‌هایی چون تاریخ مدینة دمشق ابن عساکر ، اخبار حلب بُغْیة الطلب ابن عَدیم، برخی نوشته‌های عماد کاتب، کتاب الاعتبار اُسامة بن مُنْقِذ شیزری و استفاده کرده نیز به الکامل فی التاریخ خود ارجاع داده است.
[۵] عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
[۶] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۸۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۷] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۲۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۸] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۹] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۰] دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «ابن اثیر»، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «ابن اثیر» (از رضا رضازاده لنگرودی).


۴ - بررسی محتوا


تاریخ الباهر به ترتیب سالشمار نوشته، و بر اساس سرگذشت پادشاهان زنگی تقسیم بندی شده است و عنوان فصل‌های آن، مهمترین حوادث دوره هر یک از سلاطین زنگی (اتابکان موصل) است.

۴.۱ - تفصیل برخی موضوعات


در این کتاب موضوعاتی که در الکامل فی التاریخ نیست، به طور جامع شرح داده شده است، ازینرو ارزش خاصی دارد.
مثلاً شرح حال قسیم الدوله در آن بسیار مفصّل است
[۱۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۲] ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۷۱، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
و در باره عمادالدین زنگی نیز مطالب بسیاری آمده است.
[۱۳] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۳۲ـ۸۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۴.۲ - ارجاع شکست‌ها


اما ابن اثیر برای حفظ منزلت عزالدین مسعود و نیاکانش، چون ارسلانشاه، شرح شکست آنان را از صلیبیان به الکامل فی التاریخ ارجاع داده است.
[۱۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۲۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۵] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۴.۳ - مبالغه در مدح


وی در شرح احوال پادشاهان زنگی به خلقیات آنان نیز پرداخته، اما در بیان و ستایش مکارم آنان مبالغه کرده است.
[۱۶] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۷۶ـ۸۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۴.۴ - خروج از بحث


ابن اثیر در خلال شرح اخبار پادشاهان زنگی، رویدادهای موصل را در سال‌های ۵۶۹ تا ۶۰۷ نیز به اختصار توضیح داده است.
همچنین به روابط زنگیان با صلاح الدین ایوبی و خلفای عباسی، جنگ‌های زنگیان و صلیبیان و شرح حال رجال دربار زنگیان پرداخته است.
[۱۷] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۴۳ـ۱۵۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۸] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۶۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۱۹] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۷۶ـ ۱۷۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۰] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۸۱ـ۲۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).

وی در باره برخی شخصیت‌ها نیز توضیحاتی داده است که با موضوع اصلی کتاب تناسبی ندارد.
[۲۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۲] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۹۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۳] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۷،چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۵ - ویژگی‌ها


در تاریخ الباهر از آرایه‌های لفظی استفاده بجا شده است.
همچنین اشعاری از محمدبن نصر قَیسَرانی، سعدبن محمد تمیمی معروف به حَیْصَ بَیْصَ، احمدبن منیر طرابلسی و ابوتمّام در آن آمده است
[۲۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۵] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۶۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۶] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۹۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۷] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۹۹ـ۱۰۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۸] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۲۹] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۰۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳۰] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳۱] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۳۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
[۳۲] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
ازینرو، این کتاب علاوه بر جنبه تاریخی ارزش ادبی نیز دارد.

۶ - نخستین چاپ


تاریخ الباهر را نخستین بار دُ سلان در ۱۲۹۳/۱۸۷۶ از روی نسخه منحصر به فرد پاریس به چاپ رساند.
[۳۳] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۲۱،چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۷ - چاپ انتقادی


چاپ انتقادی این اثر در ۱۳۴۲ش /۱۹۶۳ به کوشش عبدالقادر احمد طلیمات در قاهره منتشر شده است.
وی متن را با الرَّوْضَتَین فی أخبارالدَولَتَین ابوشامه، الکَواکِبُالدُّریة فی السِّیِرَةِ النوریّة ابن قاضی شهبه و وَفَیات الاعیان ابن خَلَّکان مقایسه و تصحیح کرده است.
[۳۴] ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۲۰، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۸ - فهرست منابع


(۱) ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
(۲) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۳) عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
(۴) دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «ابن اثیر» (از رضا رضازاده لنگرودی)؛

۹ - پانویس

 
۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱ پانویس ۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طُلَیْمات، ص ۱۶ـ ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳. ↑ عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۵. ↑ عمادالدین خلیل، عمادالدّین زنگی، ج۱، ص۲۰، موصل ۱۴۰۶/۱۹۸۵.
۶. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۸۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۷. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۲۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۸. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۷۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۹. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۰. ↑ دایرة المعارف بزرگ اسلامی، زیرنظر کاظم موسوی بجنوردی، ذیل «ابن اثیر»، تهران ۱۳۶۷ش ـ، ذیل «ابن اثیر» (از رضا رضازاده لنگرودی).
۱۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۴ـ۱۵، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۲. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۷۱، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
۱۳. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۳۲ـ۸۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۲۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۵. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۶. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۷۶ـ۸۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۷. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۴۳ـ۱۵۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۸. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۶۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۱۹. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۷۶ـ ۱۷۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۰. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۸۱ـ۲۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۲. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۹۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۳. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۷،چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۵. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۶۷، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۶. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۹۳، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۷. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۹۹ـ۱۰۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۸. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۰۳ـ۱۰۴، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۲۹. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۰۹، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۰. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۳۱، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۱. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، ج۱، ص۱۳۶، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۲. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۱۸، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۳. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۲۱،چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).
۳۴. ↑ ابن اثیر، التّاریخ الباهر فی الدّولة الاتابکیة، مقدمه طلیمات، ص ۲۰، چاپ عبدالقادر احمد طلیمات، قاهره (۱۹۶۳).


۱۰ - منبع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «التاریخ الباهر فی الدولة الاتابکیه»، شماره۳۰۶۸.    


رده‌های این صفحه : تاریخ | کتب تاریخی




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.